Tym razem składamy naszym przyjaciołom i sympatykom życzenia szczęśliwego Nowego Roku w języku ormiańskim: Շնորհավոր Նոր տարին։ (Sznorawor Nor tarin!).
Ormianie, obok Asyryjczyków, są jednym z najstarszych wciąż istniejących narodów świata, którego kształtowanie nastąpiło na przełomie IV/III tysiąclecia przed Chrystusem, jak podaje Instytut Ormianoznawstwa Uniwersytetu Jerewańskiego. Ich państwowość wiąże się ze starożytnym państwem Urartu (nazywanym też Królestwem Wan), położonym na terenach dzisiejszej Armenii, a także znacznych obszarach Wyżyny Armeńskiej zajętych dziś przez Turcję i Iran. Na zdjęciu powyżej jest widok na jezioro Wan i górę Artos w dzisiejszej Turcji ze strony wyspy Achtamar, na której widoczny jest starożytny ormiański klasztor.
Według tradycji misje chrześcijańskie w Armenii prowadzili apostołowie: św. Tadeusz Juda i św. Bartłomiej, którzy mieli działać na Kaukazie w latach 43-66 oraz 60-68 i zginąć tam śmiercią męczeńską. Dlatego Kościół ormiański ma w nazwie słowo „Apostolski” – dla podkreślenia swego prastarego pochodzenia i związku z działalnością Apostołów Jezusa Chrystusa.
Chrześcijaństwo docierało na ziemie ormiańskie z dwóch kierunków: od końca II w. z zachodu, z Kapadocji (dzis. wsch. Turcja) i później z południa, z rejonu Osroene (Edessa, obecnie Urfa w płd. Turcji). Już w pierwszych latach III w. znakomity pisarz i apologeta łaciński Tertulian (ok. 155 – ok. 220) wspominał o Armenii jako kraju od dawna chrześcijańskim.
Główny ewangelizator i apostoł tego narodu to św. Grzegorz Oświeciciel (orm. Գրիգոր Լուսավորիչ Grigor Lusaworicz, łac. Gregorius Illuminator). Urodził się między 240 a 252 r. być może w Artaszacie (niedaleko Araratu) lub w Partii (dzis. płn. Iran) w ormiańskiej rodzinie książęcej.
Chrześcijaństwo zdążyło się mocno zakorzenić wśród Ormian i scalić ich jako naród, kiedy w 387 r. nastąpiły rozbiory Armenii między imperia Rzymu i Persji. Ormianie w Persji doznali straszliwych prześladowań, które trwały w sumie do 484 r. Po bitwie w pobliżu miasta Nersechapat Persowie byli zmuszeni podpisać Traktat w Nwarsak, przywracając częściową autonomię Armenii, zapewniając Ormianom wolność religijną i zaniechanie prześladowań oraz zezwalając im na budowanie nowych kościołów.
Pod koniec VI w. Armenia staje się państwem podległym Imperium Bizantyjskiemu, przy czym w 578 r. co najmniej 10 tys. Ormian deportowano na Cypr. Planowano zsyłki na większą skalę, lecz plany te nie doszły do skutku. W VII w. ormiańskie ziemie zostały zajęte przez najeźdźców muzułmańskich, jednak w 653 r. Ormianie podpisali z Kalifatem Abbasydów układ, zgodnie z którym ich kraj miał być politycznie zależny od Arabów, ale wewnętrznie mógł zachować autonomiczne rządy. W latach 701-884 w Zakaukaziu funkcjonował Emirat Arminija (arab. إمارة الارمينيا, orm. Արմինիա ամիրայություն կամ Հայաստանի կուսակալություն) jako państwo podległe Kalifatowi. Na przestrzeni VIII-IX w. Ormianie wielokrotnie wszczynali powstania przeciwko arabskim najeźdźcom, wielu z nich musiało emigrować do Bizancjum, gdzie niejeden Ormianin robił karierę polityczną, społeczną lub naukową. W ten sposób Ormianie ukorzenili się w Anatolii stając się jedną z najbardziej znaczących niegreckich mniejszości narodowych w Bizancjum. Już przed końcem X w. Ormianie byli obecni we wszystkich regionach Bizancjum oraz w całej Syrii i Mezopotamii.
Pod koniec IX w. Ormianom udaje się odzyskać niepodległość, kiedy zarówno cesarz Bizancjum Bazyli I, jak i kalif arabski Al-Mutamid uznali w 885 r. Aszota Bagratuniego za króla Armenii. Jest to początek złotego wieku powiązany z trzecim dynastycznym królestwem Armenii, które niestety upadło pod koniec 1020. lat i w 1045 zostało zajęte przez Imperium Bizantyjskie. Jednak z punktu widzenia kultury ormiańskiej zapoczątkowało ono epokę Odrodzenia Ormiańskiego, która trwała aż do XIV w.
Wszelkie próby odbudowy państwowości ormiańskiej, nieraz udane w wymiarze lokalnym, zostały ukrócone po najeździe mongolskim w latach 1236-1243. Jedynym ormiańskim państwem o charakterze chrześcijańskim pozostawało królestwo Cylicji, istniejące w latach 1198-1375. Po jego upadku jedynym ośrodkiem przetrwania narodu ormiańskiego pozostał Kościół Ormiański. Ogromne fale uchodźców i wygnańców ormiańskich są w tym czasie rozrzucane po całym Wschodzie i trafiają również do Europy. W XIV w. powstaje katedra ormiańska we Lwowie, w której mieści się siedzipa biskupa, obejmującego opieką duszpasterską ludność ormiańską Rzeczypospolitej. Ogromne liczby ormiańskich uchodźców ratując życie uciekają do Cylicji, Libanu, Syrii i innych krajów Bliskiego Wschodu, a ich osiedla handlowe i rzemieślnicze powstają na terenie Rzeczypospolitej, w Mołdawii, na Krymie, a nawet we Włoszech.
Aż do początku XVII w. Ormianie stanowili absolutną większość na terenach Wschodniej Armenii pomimo licznych wywózek i uchodźstwa. W latach 1604-1605 Persowie wywieźli w głąb Persji ponad 250 tys. Ormian w celu osłabienia ich dążeń do niepodległości. Wywożono tysiące Ormian z regionu Nachiczewania i Karabachu. Uchodźcy ormiańscy w tych czasach dotarli do krajów południowej Azji, w tym do Indii i Birmy. Ich ucieczka z terenów podległych sułtanom osmańskim była tak dotkliwa w skutkach, że sułtan Ahmet nawet wydał dekret w 1610 r. nakazujący Ormianom powrót.
Wskutek tych procesów przed początkiem XIX w. Ormianie zachowali większość jedynie w górskich regionach Каrabach (melikstwo Chams w Karabachu zachowało znamiona państwowości ormiańskiej) oraz Zаngezur. W regionach Erywańskiego i Nachiczewańskiego chanatów w tym czasie liczebność Ormian spadła do 20% ludności. Szacuje się, że tylko w okresie między 1795 a 1827 r. z chanatu Erywańskiego do Gruzji uciekło ponad 20 tys. Ormian. Podobnie w chanacie Giandży (orm. Գանձակի խանություն) Ormianie przestali stanowić większość mieszkańców. Równocześnie z wysiedleniem Ormian prowadzono tutaj politykę sprowadzania narodów tureckich i innych wyznających islam.
Uchodźcy ormiańscy w XVIII w. zaczęli uciekać na tereny należące do Rosji, a przyłączenie niektórych regionów Wschodniej Armenii do Rosji w 1801 r. rozpoczęło odrodzenie Ormian na ich własnej ziemi. W 1805 Rosja zajmuje Karabach, Zangezur i Szyrak, a w 1828 r. po podpisaniu z Persją Тraktkatu Turmenczajskiego do Rosji przeszły chanaty Erywański i Nachiczewański. W 1829 r. po wojnie z Turcją Rosja przekazała jej prawie wszystkie zajęte wcześniej tereny Armenii Zachodniej. Rosja nie utworzyła autonomii ani księstwa Ormiańskiego.
W latach 1915-1918 Turcja, po ogłoszeniu przez Sułtana dżihadu wobec rodzimej ludności chrześcijańskiej, przeprowadziło akcje masowej zagłady Ormian. Te wydarzenia znane są jako ludobójstwo Ormian, orm. Մեծ Եղեռն mec jegern, czyli „Wielkie ludobójstwo”. Według różnych danych, skrzętnie ukrywanych przez państwo Tureckie do dziś, wymordowano wówczas od 1 do 1,5 mln Ormian. Ten sam los podzielili mieszkający w Turcji Grecy i Asyryjczycy, a i dzisiaj Turcja porywa się z bronią na Grecję i na Armenię. Ostatecznie, po objęciu władzy w Rosji i na Kaukazie przez bolszewików, ogromne obszary historycznej Armenii zostały przekazane Turcji (wraz z biblijną górą Ararat – symbolem ormiańskiego chrześcijaństwa) oraz Azerbejdżanowi (wraz z regionem Nachiczewań oraz Górskim Karabachem, gdzie Ormianie stanowili 94% ludności). W czasach radzieckich Ormianie emigrowali przeważnie w głąb ZSRR, przede wszystkim do Moskwy.
W ten oto sposób powstała liczna diaspora ormiańska zarówno w krajach arabskich (Syria, Irak, Egipt), jak i niearabskich krajach muzułmańskich (Turcja, gdzie Ormianie są skupieni przede wszystkim w Stambule, oderwani od rdzennych ormiańskich terenów, a także Iran, Uzbekistan, Turkmenistan) oraz w wielu innych krajach świata. Duża wspólnota ormiańska mieszka także w Izraelu, gdzie w starym mieście Jerozolimy jest dzielnica ormiańska z katedrą św. Jakuba. Również w Bazylice Grobu Pańskiego w Jerozolimie do Kościoła Ormiańskiego należy świątynia św. Heleny Równej Apostołom oraz nawa „Trzech Marii”.
Życzymy więc braciom Ormianom Sznorawor Nor tarin! Շնորհավոր Նոր տարին։ Szczęśliwego Nowego Roku! Niech ten rok przyniesie nadzieję odrodzenia i bezpieczeństwa!
Poniżej zestawienie liczbowe społeczności ormiańskich w poszczególnych krajach według danych dostępnych w Wikipedii:
Аrmenia: 2 961 801 (dane na rok 2011)
Rosja: 1 182 388 (wg spisu ludności 2010) lub wg szacunków 2,5 mln
Francja: 800 тыс. (оценка, происхождение)
USА: 483 366 (wg spisu ludności 2010) lub do 2 mln wg szacunków dotyczących pochodzenia
Аrgentynа: 380 000 — 400 000
Тurcja: 67 tys. (bez uwzględnienia grupy etnicznej hemszin, pochodzenia ormiańskiego lecz obecnie znacznie zdywersyfikowanej), lub 450—500 tys. (wraz z przedstawicielaimi grupy hemszin)
Gruzja: 168 102 (2014)
Liban: 247 388 (wg danych CIA) lub szacunkowo 150—300 tys.
Arcach/Górski Karabach: 150 932 (wg spisu ludności 2015)
Syria: ok. 100 – 190 tys.
Iran: 100 – 150 wg szacunków 2000-2014
Аzerbejdżan: 120 tys (wg szacunków 2009)
Ukrainа: 100 tys. (wg spisu ludności 2001)
Polskа: 1082 (wg spisu ludności 2002), 92 tys. wg szacunków dotyczących pochodzenia
Каnadа: 50 500 (wg spisu ludności 2006) lub 100 000 wg szacunków
Аustralia: 15 791 (wg spisu ludności 2006) lub 50 tys. (wg szacunków)
Uzbekistan: 42 359 (wg spisu ludności 2000) lub 70 000 (wg szacunków)
Niemcy: 42 tys. (wg szacunków)
Abchazja: 41 864 (wg spisu ludności 2011)
Brazylia: 40 tys. (wg szacunków)
Hiszpania: 40 tys. (wg szacunków)
Grecja: 35 tys. (wg szacunków)
Тurkmenia: 32 – 34 tys. (wg szacunków z 2004 r.)/ 25 tys. (wg szacunków 2013 r.)
Izrael: 20 tys. (wg szacunków)
Irak: 20 tys. (wg szacunków)
Urugwaj: 19 tys. (wg szacunków)
Wielka Brytania: 18 tys. (wg szacunków)
Каzachstan: 13700 (wg spisu ludności 2009) lub 25 tys. (wg szacunków)
Bułgaria: 10 831 (wg spisu ludności 2001) lub 30 tys. (wg szacunków)
Belgia: 10 tys. (wg szacunków na wrzesień 2003 r.)
Czechy: 10 tys. (wg szacunków)
Białoruś: 8512 (перепись 2009) lub 25 tys. (wg szacunków)
Еgipt: 5 тыс.[44]
Węgry: 3,6 tys. (wg spisu ludności 2011) lub 15 tys. (wg szacunków)
Jordania: 3,000 – 4,800 (wg szacunków)
Łotwa: 2700 (wg szacunków 2010)